Ανοιχτό σχολείο

ΑΝΟΙΚΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: Μια πρώτη ανάγνωση
των προτάσεων του ΠΑΣΟΚ
Του Μεντζίνη Νίκου

ΠΟΙΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΣΗΜΕΡΑ;
Η οργάνωση της σχολικής ζωής (αναλυτικό πρόγραμμα, διδασκαλία, αξιολόγηση) γίνεται από ειδικούς που σκέπτονται, ενώ οι εκπαιδευτικοί περιορίζονται στο ρόλο του απλού εκτελεστή αυτών που έχουν σκεφθεί οι ειδικοί. Το αποτέλεσμα είναι όχι μόνο να χάνουν οι εκπαιδευτικοί τις ικανότητες τους και να αποεπαγγελματοποιούνται, αλλά όλη η διαδικασία της μάθησης και της σχολικής ζωής να γίνονται ρουτίνα. Είναι περιττό να τονίσουμε ότι η λογική που διέπει την παιδαγωγική του μάνατζμεντ στηρίζεται στην παραδοχή ότι τα παραγόμενα διδακτικά πακέτα είναι κατάλληλα για όλες τις κοινωνικές συνθήκες και μπορούν να εφαρμοσθούν σε κάθε πλαίσιο. Ειδικότερα, ο περιορισμός των επιλογών του προγράμματος στα βασικά (τα τρία –R) και η εισαγωγή μιας διδακτικής στηριγμένης στη βήμα με βήμα διαχείριση του σχολικού χρόνου υπονοεί ότι όλοι οι μαθητές μαθαίνουν τα ίδια πράγματα, ακολουθούν τις ίδιες τεχνικές διδασκαλίας, μελετούν το ίδιο βιβλίο και αξιολογούνται με τον ίδιο τρόπο. Το γεγονός ότι οι μαθητές δεν είναι ίδιοι, αλλά προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα και έχουν διαφορετικές κουλτούρες, εμπειρίες, γλώσσα, αγνοείται από την παιδαγωγική του μάνατζμεντ. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Ένα σχολείο άχαρο, ξένο προς την ζωή, δημιουργός «παπαγάλων», με στόχους την επιτυχία στα ΑΕΙ και ΤΕΙ.

Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ


Το κείμενο της πρότασης στηρίζει την ανάγκη για μεταρρύθμιση σχολείου στο ιδεολόγημα της «κοινωνίας της γνώσης» και του «διεθνούς ανταγωνισμού» στον οποίο πρέπει να ανταπεξέρθει η χώρα, το οποίο τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται συχνά πυκνά σαν κάτι το απόλυτο και το μοναδικό, από το οποίο δεν υπάρχει ελπίδα διαφυγής. Η λογική του «δεν υπάρχει εναλλακτικός δρόμος» και ή θα προσαρμοσθούμε στη λογική και την πρακτική της αναδιάρθρωσης ή θα χαθούμε λόγω ανταγωνισμού αποτελεί τον κυρίαρχο συνεκτικό κορμό των επιχειρημάτων της πρότασης του ΠΑΣΟΚ για το σχολείο.Το Ανοικτό Σχολείο είναι ένα άλλο μοντέλο οργάνωσης του πρωτοβάθμιου και του δευτεροβάθμιου σχολείου. Στην ουσία πρόκειται για την προσπάθεια αποσυγκέντρωσης του εκπαιδευτικού συστήματος: η κεντρική εξουσία θα εξακολουθεί να έχει την ευθύνη για τη διαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου και τον καθορισμό των βασικών αξόνων της εκπαιδευτικής πολιτικής, αφήνοντας όμως χώρο στην τοπική αυτοδιοίκηση να αναπτύξει μία σειρά από πρωτοβουλίες και να προχωρήσει σε παρεμβάσεις στο σχολικό πρόγραμμα. Το μοντέλο εφαρμόζεται σε διάφορες χώρες της Ευρώπης αλλά και στις ΗΠΑ. Υπάρχουν περιπτώσεις που οι επιτροπές των δήμων σε συνεργασία με τους συλλόγους γονέων και κηδεμόνων, καθορίζουν τις προσλήψεις και τις απολύσεις εκπαιδευτικών, επιλέγουν τους διευθυντές, αλλά και διαμορφώνουν σε μεγάλο ποσοστό το πρόγραμμα σπουδών. Το ερώτημα που τίθεται είναι ποιος δίνει τις εγγυήσεις ότι η εκπαιδευτική επιτροπή του δήμου θα έχει να προσφέρει κάτι παρά πάνω από αυτό που κάνει σήμερα το Υπουργείο Παιδείας. Γιατί οι διάφοροι τοπικοί πολιτικοί παράγοντες θα είναι καλύτεροι από τους τεχνοκράτες της κεντρικής διοίκησης; Θα μπορεί το νέο σύστημα να απαλλάξει το σχολείο από την κατήχηση των θρησκευτικών, από τον σχολαστικισμό και την παπαγαλία; Θα το απαλλάξει από την πρωινή προσευχή, τον αγιασμό, τη στρατιωτικού τύπου παρέλαση; Θα βελτιώσει τα βιβλία, θα εντατικοποιήσει τη χρήση της σχολικής βιβλιοθήκης, θα προωθήσει τη διάδοση των Νέων Τεχνολογιών στην εκπαίδευση; Ας μην ξεχνάμε ότι αυτού του είδους η αποσυγκέντρωση, οδήγησε, ειδικά στις ΗΠΑ σε τραγελαφικές καταστάσεις: υπάρχουν σχολεία, για να δώσουμε ένα μόνο παράδειγμα, στα οποία μετά από απόφαση των τοπικών αρχών δε διδάσκεται η θεωρία του Δαρβίνου και αντ’ αυτής οι μαθητές μαθαίνουν ότι η μόνη επιστημονική αλήθεια είναι η δημιουργία του κόσμου μέσα σε επτά μέρες από το Θεό. Φανταστείτε λοιπόν το νομάρχη Θεσσαλονίκης, να παίζει αποφασιστικό ρόλο στο τι θα μαθαίνουν τα παιδιά στα σχολεία της «συμπρωτεύουσας.
Η αποσυγκέντρωση, λοιπόν, του εκπαιδευτικού συστήματος μπορεί να γίνει εάν θεσμοθετημένα και οργανωμένα οι εκπαιδευτικοί κληθούν να πάρουν τα σχολεία στα χέρια τους. Αυτό σημαίνει ότι οι σύλλογοι διδασκόντων θα συνεδριάζουν τακτικά και ουσιαστικά, ότι οι εκπαιδευτικοί θα παίρνουν αποφάσεις σχετικά με τα αναλυτικά προγράμματα, τα βιβλία που θα χρησιμοποιήσουν, τη μεθοδολογία που θα ακολουθήσουν, τις εκδηλώσεις που θα οργανώσουν, τις εξωσχολικές δράσεις , σε συνεργασία σαφώς με τις τοπικές δυνάμεις που θα είναι εκφρασμένες για το σκοπό αυτο. Το όραμά μας είναι η αυτονομία του σχολείου!!
Η πρόταση για το Ανοικτό Σχολείο του ΠΑΣΟΚ υιοθετεί όλα τα βασικά σημεία των νεοφιλελεύθερων – νεοσυντηρητικών μεταρρυθμίσεων που έχουν λάβει χώρα σε πολλές καπιταλιστικές χώρας τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια. Βασικά στοιχεία αυτών των πολιτικών, είναι:
α) η επιλογή σχολείου από τους γονείς (θα οδηγήσει σε ελιτίστικα φαινόμενα και μαρασμό σχολείων),
β) ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα σχολεία για να εξασφαλίσουν μαθητές και χρηματοδότηση (αποσυγκέντρωση)
γ) το άνοιγμα του σχολείου στις πολυεθνικές επιχειρήσεις και την αγορά εργασίας ώστε τόσο τα αναλυτικά προγράμματα όσο και η εργασία των εκπαιδευτικών να μην έχουν ως σκοπό να καλλιεργήσουν οι μαθητές κριτική σκέψη αλλά να «πατρονάρονται» από δεξιότητες άμεσα χρηστικές στην αγορά εργασίας, δηλαδή στις επιχειρήσεις
δ) αξιολόγηση των σχολείων με βάση την επίδοση των μαθητών σε εθνικές εξετάσεις, με ότι αυτό σημαίνει για την εσωτερική ζωή των σχολείων. (εξωτερική αξιολόγηση)
ε) επιλογή εκπαιδευτικών από την «τοπική Κοινωνία» και επαναφορά στον δημοδιδάσκαλο του 19ου αιώνα.Αυτό εννοεί η πρόταση του ΠΑΣΟΚ όταν περιγράφει ότι «Το Ανοικτό Σχολείο στηρίζεται στη δημοκρατική συμμετοχή, την αποκέντρωση και την κοινωνική λογοδοσία. Από κανένα καλοπροαίρετο αναγνώστη του προγράμματος , δεν πρέπει να διαφεύγει ότι η πρόταση του Ανοικτού Σχολείου αποφεύγει επιτηδευμένα να θέσει το ζήτημα του ποιες «κοινωνικές δυνάμεις» έχουν την δύναμη να εγγράψουν στο σχολείο τη δική τους ιδεολογία και προοπτική, καθώς στο σχολείο συμπυκνώνεται ένας δεδομένος πολιτικός συσχετισμός κοινωνικών τάξεων και όχι «γονιών» και «τοπικών κοινωνιών» αφηρημένα και γενικά.

ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΜΑΣ
ΠΟΙΑ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗ ΚΑΙ ΜΕ ΠΟΙΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ;
Αυτή την αποκέντρωση θέλουμε που αναφέρετε παραπάνω; Ας δούμε τι λέει η διεθνής έρευνα: επιλεκτικά αναφέρω κάποιους στόχους αποκεντρωτικής πολιτικής, όπως αυτοί αναφέρονται από τους Bullock and Thomas (1997):1. Αναβάθμιση του επιπέδου εκπαίδευσης όλων των ατόμων. 2. Ποιοτική εξέλιξη των γνώσεων και ουσιαστική κατανόηση αυτών. 3. Επίτευξη σταθερής προόδου, με σκοπό την πραγματοποίηση των εθνικών στόχων για την εκπαίδευση και τη μάθηση. 4. Στήριξη των ατόμων που είναι άνεργοι ή βρίσκονται σε κάποια μειονεκτική θέση, ώστε να βρουν εργασία. 5. Ενθάρρυνση σχεδίων, πρακτικών και συμπεριφορών στην εργασιακή απασχόληση, που προωθούν τις προσωπικές επιλογές και καταρρίπτουν τα εμπόδια για την είσοδο στην αγορά εργασίας. 6. Παροχή ολοκληρωμένων εφοδίων στους νέους, χρήσιμων στη μετέπειτα ενήλικη ζωή τους. 7. Αναγνώριση προσωπικών ικανοτήτων και δυνατοτήτων.8. Ενίσχυση και υποστήριξη όλων των μαθητών, ώστε να δημιουργούν οι ίδιοι περισσότερα κίνητρα για μάθηση. 9. Ανάπτυξη της δια βίου μάθησης, ώστε ο καθένας να αναπτύσσει ευελιξία και να προσαρμόζεται στις απαιτήσεις, που διαρκώς αναφύονται στην αγορά εργασίας. 10. Ανάδειξη και αποδοχή της διαφορετικότητας και σεβασμός των προσωπικών επιλογών των ατόμων στη μάθηση και την εκπαίδευση. 11. Προώθηση ευκαιριών μάθησης για ανθρώπους που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες, για τα άτομα με ειδικές ανάγκες και για ενήλικους εργαζόμενους.

ΠΟΙΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΘΕΛΟΥΜΕ ΚΑΙ
ΟΡΑΜΑΤΙΖΟΜΑΣΤΕ;
Τα σχολεία είναι χώροι που αναπαράγουν μορφές γνώσης, γλωσσικές πρακτικές, κοινωνικές σχέσεις και αξίες που επιλέγονται και αποκλείουν άλλες από την ευρύτερη κοινωνική ζωή. Ως τέτοια, τα σχολεία εισάγουν και νομιμοποιούν συγκεκριμένες μορφές κοινωνικής ζωής. Τα σχολεία δεν είναι ουδέτεροι θεσμοί, αλλά σφαίρες που ενσωματώνουν και εκφράζουν την πάλη για το ποιες μορφές εξουσίας, τύποι γνώσης, ηθικοί κανόνες και εκδοχές του παρελθόντος, του παρόντος ή του μέλλοντος θα μεταδοθούν και θα νομιμοποιηθούν στους μαθητές. Η πάλη είναι πιο ορατή, για παράδειγμα, όταν οι δεξιές θρησκευτικές οργανώσεις προσπαθούν να επιβάλλουν την προσευχή στα σχολεία, να εξαφανίσουν κάποια βιβλία από τις σχολικές βιβλιοθήκες, να επιβάλλουν κάποιους συγκεκριμένους τρόπους διδασκαλίας της θρησκείας και της επιστήμης στα αναλυτικά προγράμματα. Φυσικά, διαφορετικές απαιτήσεις στα ίδια ζητήματα έχουν οι φεμινιστικές ομάδες, οι οικολόγοι, οι μειονότητες, και άλλες ομάδες που πιστεύουν ότι το σχολείο θα έπρεπε να διδάσκει γυναικείες σπουδές (women studies), οικολογία και την ιστορία της μαύρης φυλής. Εν συντομία, τα σχολεία δεν είναι ουδέτεροι χώροι και οι εκπαιδευτικοί δεν μπορούν να διεκδικούν την ουδετερότητα τους σε αυτά. Με την ευρύτερη έννοια, οι εκπαιδευτικοί ως διανοούμενοι πρέπει να δρουν με όρους ιδεολογικών και πολιτικών συμφερόντων τη δομή και η φύση των κοινωνικών σχέσεων μέσα στη σχολική αίθουσα και τις αξίες που νομιμοποιούνται μέσα από τη διδασκαλία τους. Με αυτή την προοπτική, υποστηρίζω ότι οι εκπαιδευτικοί θα γίνονταν διανοούμενοι της κοινωνικής αλλαγής αν προσπαθούσαν να εκπαιδεύσουν τους μαθητές τους ώστε να γίνουν κριτικοί πολίτες.

ΠΟΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΘΕΛΟΥΜΕ:
1. Σκοπός της αξιολόγησης είναι η βελτίωση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης και όχι ο διοικητικός έλεγχος και η πειθάρχηση των καθηγητών. Ως ποιότητα της εκπαίδευσης θεωρούμε τη λήψη εκείνων των μέτρων εκπαιδευτικής πολιτικής, που επιδιώκουν από τη μια παροχή ίσων εκπαιδευτικών ευκαιριών, άρα ενίσχυση όσων δε διαθέτουν "κοινωνική προίκα", συνεχή βελτίωση των γνωστικών περιεχομένων της διδασκαλίας και αναβάθμιση του μορφωτικού εκπολιτιστικού περιεχομένου του σχολείου.
2. Ο Σύλλογος Διδασκόντων αποκτά ουσιαστικό ρόλο στην εκπαιδευτική λειτουργία με την ανάληψη αποφασιστικών αρμοδιοτήτων στην αξιολόγηση, καθώς και στην κατάρτιση ερευνητικών και επιμορφωτικών προγραμμάτων.
3. Η αξιολόγηση συνδέεται με την υποβοήθηση και την ανάπτυξη ερευνητικών και πειραματικών δραστηριοτήτων στα σχολεία. Συνδέεται επίσης με την ευελιξία των αναλυτικών προγραμμάτων, ώστε να παρέχεται στον εκπαιδευτικό η δυνατότητα να οργανώνει κατάλληλα τις παιδαγωγικές και διδακτικές του παρεμβάσεις. Καθώς και με την πρόβλεψη κινήτρων (δημοσίευση εργασιών κ.λπ.).
4. Η αυτοαξιολόγηση είναι βασικός συντελεστής της όλης διαδικασίας. Οι εκπαιδευτικοί, τόσο στη βασική τους κατάρτιση όσο και στην επιμόρφωσή τους, πρέπει να ενημερώνονται και στις πρακτικές της συλλογικής αξιολόγησης και της αυτοαξιολόγησης.
5. Ο ρόλος του σχολικού συμβούλου στη διαδικασία της αξιολόγησης είναι καθοδηγητικός, συμβουλευτικός και παιδαγωγικός. Επιπλέον, σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς, τους Συλλόγους Διδασκόντων και τους Συνδικαλιστικούς Συλλόγους κατά περιοχή αναλαμβάνει και επιμορφωτικό ρόλο, αφού τα περιεχόμενα της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών οφείλουν να συνδέονται με τη ζωντανή εκπαιδευτική διαδικασία και τα προβλήματα που εντοπίζονται από την ουσιαστική αξιολόγησή της.
6. Οι έννοιες "αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου" και "υπηρεσιακή κρίση" πρέπει να διαχωριστούν. Η υπηρεσιακή κρίση γίνεται μόνο για τη στελέχωση της εκπαίδευσης και δε συνδέεται με τη μισθολογική εξέλιξη.